İDE AKADEMİ 2020-2021 | DERS NOTLARI | 11 Şubat 2021

FIKIH-AHLAK İLİŞKİSİ

• Günümüz Ahlak ilmini sorunlu hale getiren bazı hususlar vardır. Bunlardan ilki; terminoloji kaynaklı İngilizcedeki etik ve ahlak kavramlarının Arapçada tam karşılığının olmamasıdır. İkinci husus; ahlak ilminin sınırlarının, içeriğinin bilinmemesinden kaynaklanmaktadır. Diğer bir husus ise ahlakın diğer ilimlerle olan ilişkisi ve İslam bilim haritasında nerede yer aldığı sorunudur. Ahlak ilmi felsefe, sosyal bilimler ve islami ilimlerden hangisinin içinde yer aldığı tartışmalıdır.
• Fıkıh ve ahlak arasındaki ilişkiyi anlamanın ilk adımı ahlak kavramından ne kastedildiğidir.  Bunu anlamak iki aşamada gerçekleşir. Birinci aşama, klasik kaynaklarda yer alan ahlak kavramı, ikinci aşama ise modern kaynaklarda yer alan ahlak kavramıdır.
• Ahlak kavramı çevresinde, klasik kaynaklar ile modern kaynaklar arasındaki en bariz fark; klasik dönemlerde hem Yunan hem Müslüman filozoflar için insan ruhunun erdemlerinden ya da erdemsizliklerinden bahsedilirken, modern kaynaklarda insanın değil, eylemlerinin önem kazanmasıdır.
• Dört ahlak seviyesi vardır.
  • Birinci seviye; eylemleri, erdemleri ve erdemsizlikleri yöneten standartları belirleyen normatif etiktir.
  • İkinci seviye; çalışma alanlarını, meslekleri, çevre ve biyoloji alanlarını yöneten standartlar ve değerlendirmeler olan uygulamalı etiktir.
  • Üçüncü seviye; post-etiktir, büyük soruları cevaplamayı arayan daldır, yani neyin doğru neyin yanlış olduğunu bilmenin kaynakları nelerdir? Bunun doğru veya yanlış olduğunu nasıl anlarsınız? Doğru ya da yanlışın anlamı nedir?
  • Dördüncü seviye ise sosyolojinin bir parçası olduğu için özünde, felsefe alanının dışında olan tanımlayıcı etiktir; çünkü belli bir toplumun inandığı ve benimsediği değerleri, belli bir aşamada araştırmaktadır.

• Yunan terminolojisinde bilgelik, pratik ve teorik bilgelik olmak üzere iki kısma ayrılır. Teorik bilgeliğin karşılığı günümüzdeki felsefe alanıdır. Pratik bilgelik ise siyaset, ekonomi/iktisat ve etik/ahlak/özyönetim olarak üç bölüme ayrılmıştır. Dolayısıyla ahlak, Yunan anlayışında, felsefenin bir alt dalı olmuştur.
• Gazâli, İbn Sina, Fârâbi gibi Müslüman filozoflar söz konusu Yunan tasnifini benimsemişler ve ahlakı, pratik bilgeliğin bir dalı olarak kabul etmişlerdir. Buradan hareketle Müslüman filozofların ahlak anlayışlarını oluştururken Yunan felsefi birikiminden yararlandıklarını söyleyebiliriz.
• Klasik dönemlerde, ahlak; Müslüman düşünürler nezdinde normatif yargılar anlamında bir tartışma konusu değildir. Çünkü bu konularla ilgilenen fıkıh ve fıkıh usulü gibi başka ilim dalları bulunmaktadır.
• İsfahânî, Gazâli gibi büyük düşünürler erdem ve erdemsizlikleri araştırmış, ahlaka dair konuları tasavvuf ilmine dâhil etmişlerdir. Bunun bir sonucu olarak İslam külliyatında Tehzib'ul-Ahlak (ahlakın iyileştirilmesi) gibi başlıklara rastlanabilir.
• Ahlak ilmi multi disipliner bir alan haline geldiği için kelam, fıkıh, fıkıh usulü, tasavvuf ve diğer ilimlerle kesişen bir boyut kazanmıştır.
• Ahlak fıkıh ilişkisi noktasında ahlakın fıkıhtan çok daha geniş olduğunu görmekteyiz. Fıkıh, ahlakın merkezi bir parçasıdır.
• Ahlak alanı geniş bir literatürden oluşmaktadır. Fail ve fiili, şimdiyi ve geleceği, dışsal ve içsel olanı, teorik ve pratik olanı, zorunluluk ve mükemmellik başlıklarında eylemin sadece performansını değil, gerçekleştirilmesindeki kalite ve verimliliği araştırır.
• Fıkıh ilmi, helal ve haram kavramlarını tespit etme alanı olması sebebiyle bu iki kavram arasında olanlar dışında hareket etmez.  Ama ahlak ilmi, helal ya da haram olanı değil, en mükemmeli, en iyiyi ve en uygun olanı araştırır. Dolayısıyla ahlak, fıkıh ilmi tarafından düzenlenmeyen, mübah alana girebilecek dünyevi alanları organize etmeye çalışmaktadır.
• Fıkıh bilgisi, modern medeniyetin ve onun orya çıkardığı karışıklığın sorunlarını çözememektedir.
• Ahlaki bir fıkıh okumasıyapmak gerekmektedir.
• Fıkıh usulü ilminde, ahlakın en önemli katkılarından biri kaynak arayışı olmuştur. Fıkhın temelleri iki tür kaynağı inceler; metinsel kaynaklar ve metinsel olmayan kaynaklardır. Metinsel kaynaklarda sorular açıkça tartışılmaktadır.  Sorun şu ki, tartışmanın tamamı kaynakların yorumlanması konularına odaklanır. Ancak metinsel olmayan kaynaklarda bugün geniş bir literatüre sahibiz. İslami ahlak felsefesinden öğrenilebilecek ve yeniden formüle edilebilecek büyük bir mirasımız bulunmaktadır.
• Modern dönemde ahlaki tartışmalar fıkıhtan, edebiyata pek çok alan için söz konusudur. Bu tartışmalardan hareketle, İslam ahlak ilmini inşa etmeliyiz.

Dokümanlar

Pdf Kapak

معتز الخطيب - القراءة المنظومية الأخلاقية للفقه