🔸  Makâsıdu’l-Kur’an birkaç başlık üzerinden ele alınır: makâsıdu’l-ayat ve makâsıdu’s-suver bunlardan birkaçıdır.

🔸 Makâsıdu’l-Kur’an Fatiha’dan Nas’a kadar bütün ayetlerin bizi götürdüğü külli ilkelerdir. Bu ilkeler sayesinde parçacı okumadan ve israili rivayetlerin etkisinde kalarak ayetleri yanlış tefsir etmekten korunuruz.

🔸 Alimlerimiz der ki makâsıdu’l-kur’anı iki şekilde belirleriz. 1. Bizatihi Kur’an’ın makâsıdını ifade eden ayetlerle, 2. Kur’an’ın baştan sona okuyarak külli ilkeler tespit ederek.

🔸 Kur’anın makâsıdı tek tek ele alındığında beş maksat görüyoruz. 1. Tevhit ve hidayet 2. Hidayet ve dalalet 3. Tezkiye ve hikmet 4. Rahmet ve saadet 5. Hak ve adalet

🔸 Makâsıdu’ş-Şeria alanında en çok durulacak alimlerden birisi olan İz b. Abdisselam bütün dini celb-i maslahat def-i mefsedet ilkesi / maksadı ile izah etmektedir. Ona göre Kur’an, dünya ve ahiretteki maslahat ve mefsedeti izah etmek için gelmiş bir kitaptır.

🔸 Reşit Rıza Yunus Suresinin girişinde 70 sayfalık makâsıdı tefsir bölümünü yazmış ve orada on gayeden bahsetmiştir. Buna göre Kur’an’ın on maksadı şu şekildedir:

1. İman ve salih amel

2. Nübüvvet ve risâlet

3. İslam, sağduyunun, aklın, düşüncenin, bilginin, hikmetin, delilin, delilin, doğruluğun, vicdanın, özgürlüğün ve bağımsızlığın dinidir. Buraya kadarki üç maksadı bireysel ıslah olarak isimlendirmiştir.

4. Toplumsal ıslah. Bunun gerçekleşmesi için sekiz birliğin mevcudiyeti gerekir. Bunlar, Bir vahdetül-umme (ümmet birliği). Vahdetül cinsil beşeri (insan cinsindeki arasındaki birlik). Vahdetü’d-din (din birliği). Vahdetü’t-teşri (yargı birliği). Bil müsavat fil-adl (bilhassa adalet ve eşitlik). vahdetü’l-uhuvveti ruhiyye (ruhi birlik ilkesi). vahdetü’l-cinsiyyeti siyaseti devliyye (uluslararası hukuk açısından bir birlik içerisinde bir anlaşma içerisinde olmak), vahdetü’l-kada hatta dil birliğini de buraya koyar.

5. Helal haram. Yeryüzünde helal haramın ne olduğunu belirlemek.

6. Yönetim. Adil bir yönetim.

7. İktisadi hayatın adilane bölüşümü paylaşımı.

8. Savaş ahlakı savaş hukuku.

9. Kadın haklarını müstakil bir başlık olarak zikreder.

10. Köleliği sonlandırmak

🔸  Tahir b. Aşur ise 8 maksat belirlemiştir.

1. Sağlam bir inanç

2. Güzel ahlak

3. Hukuk sistemi

4. Ümmet olmak

5. Önceki kavimler

6. İlim tagsili

7. Vaaz, nasihat, müjde

8. İcazu’l-Kur’an

🔸  Muhammed Gazali makasıttan farklı olarak Kur’anın yoğunluklu olarak üzerinde durduğu konuları beş ana başlıkla açıklıyor.

1. Marifetullah ve tevhit
2. Yaradana delalet eden kainat
3. Kıssalar
4. Ahiret hayatı ve hesap günü
5. Terbiye ve eğitim

🔸  Taha Cabir el-Alvani ise üç maksat üzerine yoğunlaşmıştır. Tevhit, tezkiye ve umran.

🔸 Yusuf el-Karadavi’nin ise yedili bir makâsıd tasnifi vardır.

1. Akaid: Yani akaidi tashih etmek. Uluhiyet tasavvurumuzu risalet tasavvurumuzu ve ahiret tasavvurumuzu düzeltmek
2. İnsan onurunu ve insan haklarını ifade etmek.
3. Kulluk ve takvaya teşvik
4. Nefis tezkiyesi ve güzel ahlak
5. Güzel bir aile kurmak ve kadınlara insaflı davranmak
6. Bütün beşeriyete örnek bir ümmet oluşturmak
7. Birbiriyle yardımlaşan bir insanlık dünyası kurmak

🔸 Bu bağlamda bu tür makâsıd tespitlerinin ne denli içtihadi olduğunu da vurgulamak gerekmektedir. Başka bir alimler grubu veya alim başka bir okuma yaparak ancak kim okursa okusun neticede bizim başta ifade ettiğimiz yani tevhid, ibadet, umran vesaire gibi öyle bir makâsıd alanı var ki kim okursa okusun aynı ilkelere varıyor. Belki de külli istikra yöntemiyle varacağımız o külli makâsıdı da o şekilde ifade etmekte yarar var.