İDE AKADEMİ | DÖNEM ÖDEVİ 2022-2023
Ahlaki Rölativizm
Ahlaki rölativizm, ahlaki yargıların ve değerlerin kültüre, topluma veya bireysel inançlara göre olduğunu ve evrensel olarak uygulanamayacağını savunan felsefi görüştür. Başka bir deyişle neyin doğru neyin yanlış, neyin iyi neyin kötü olduğu bağlama ve bakış açısına göre değişebilir. Ahlaki rölativistler, ahlak için nesnel veya mutlak bir standart olmadığını ve etik ilkelerin insanlar tarafından yaratıldığını ve kültürel ve tarihsel faktörler tarafından şekillendirildiğini savunurlar. Bu nedenle, bir kişi veya toplum için ahlaki açıdan doğru veya yanlış olanın bir başkası için aynı olmayabileceğini savunurlar. Bu görüş, ahlaki şüpheciliğe yol açtığını ve ahlaki ilerleme veya gelişme olasılığını baltaladığını iddia eden bazıları tarafından eleştirildi. Diğerleri bunu çeşitliliğe saygı göstermenin ve ahlaki görüşlerini başkalarına empoze etmekten kaçınmanın bir yolu olarak görüyor. Ahlaki görecelik, ahlaki ilkelerin ve değerlerin mutlak veya nesnel olmadığını, bunun yerine onları tutan birey, kültür veya toplumla ilgili olduğunu iddia eden felsefi bir konumdur. Ahlaki göreliliğe göre neyin doğru ya da yanlış, iyi ya da kötü olduğu herhangi bir nesnel ya da aşkın standart tarafından belirlenmez, bunun yerine sosyal ve kültürel faktörler tarafından şekillendirilir.
Ahlaki göreceliğin birkaç farklı versiyonu vardır, ancak hepsi, tüm insanlar ve kültürler için geçerli evrensel, nesnel bir ahlaki hakikat olmadığı fikrini paylaşır. Bunun yerine, ahlaki rölativistler, ahlaki ilkelerin onları tutan birey veya gruba göreli olduğunu ve doğru veya yanlış olarak kabul edilen şeyin bağlama, kültüre veya zamana bağlı olarak değişebileceğini savunurlar.
Kültürel rölativizm(cultural relativism), ahlaki standartların ve değerlerin içinde bulundukları kültür veya toplum tarafından belirlendiğini savunan ahlaki rölativizmin bir versiyonudur. Bu görüşe göre doğru ya da yanlış olarak kabul edilen şey, herhangi bir evrensel ya da nesnel standart tarafından belirlenmez, bunun yerine belirli bir kültürün gelenek, görenek ve inançları tarafından şekillendirilir. Örneğin, bazı kültürlerde çok eşlilik veya görücü usulü evlilikler kabul edilebilirken, diğerlerinde ahlaki açıdan yanlış kabul edilir.
Ahlaki rölativizmin başka bir versiyonu, ahlaki standartların ve değerlerin onları tutan bireye göre olduğunu savunan bireysel rölativizmdir(individual relativism). Bu görüşe göre neyin doğru neyin yanlış olduğu herhangi bir nesnel standart veya kültürel gelenek tarafından belirlenmez, bunun yerine bireyin kendi kişisel inanç, duygu ve arzularına dayanır. Örneğin, bireysel bir rölativist, kendi çıkarlarına hizmet ediyorsa, yalan söylemenin, aldatmanın veya çalmanın ahlaki olarak kabul edilebilir olduğunu iddia edebilir.
Ahlak Felsefesinde Kullanılan Yöntemler
Ahlak felsefesinde kullanılan yöntemler, sorulan belirli sorulara ve izlenen felsefi geleneğe bağlı olarak değişir. Bununla birlikte, etik ve ahlak çalışmalarında yaygın olarak kullanılan bazı genel yöntemler vardır. Bu yöntemlerin genel olarak belirlenmesi ve açıklanması ahlaki rölativizmin usülunü ve metodlarını anlamak açısından önemlidir.. Bunları şu şekilde sıralayıp açıklayabiliriz: -Analiz ve kavramsal açıklama: Ahlak filozofları işe genellikle etik tartışmalarda yer alan "iyi", "doğru", "yanlış" ve "görev" gibi kavramları ve terimleri analiz ederek başlar. Farklı anlamlar arasında ayrım yaparak, anlamlarını keşfederek ve olası karşı örnekleri göz önünde bulundurarak bu kavramları açıklığa kavuşturmaya çalışabilirler.
-Argümantasyon ve gerekçelendirme: Ahlak filozofları, etik iddialarını desteklemek ve başkalarının iddialarını değerlendirmek için mantıksal muhakeme ve argümantasyon kullanırlar. Etik argümanlar oluşturmak ve savunmak için tümdengelimli veya tümevarımlı akıl yürütme, analoji, düşünce deneyleri veya diğer yöntemleri kullanabilirler.
-Ampirik araştırma: Bazı ahlak filozofları, etik soruları araştırmak için anketler, deneyler
veya vaka çalışmaları gibi ampirik araştırma yöntemlerini kullanır. Bu verileri etik teorilerini
bilgilendirmek veya etik iddiaların geçerliliğini test etmek için kullanabilirler.
-Karşılaştırmalı analiz: Ahlak filozofları, güçlü ve zayıf yönlerini değerlendirmek için farklı etik teorileri veya ahlaki uygulamaları karşılaştırabilir ve karşılaştırabilir. Ahlaki değerlerin ve uygulamaların farklı kültürler veya tarihsel dönemler arasında nasıl değiştiğini de inceleyebilirler.
-Tarihsel analiz: Ahlak filozofları, ahlaki kavramların ve argümanların zaman içindeki gelişiminin izini sürerek etik fikirlerin ve teorilerin tarihsel gelişimini inceleyebilirler.
Ahlaki görecelik, ahlaki şüpheciliğe yol açtığını ve ahlaki ilerleme veya gelişme olasılığını baltaladığını iddia eden bazı filozoflar tarafından eleştirilmiştir. Eleştirmenler, nesnel bir ahlaki gerçek yoksa, o zaman bir ahlaki sistemin diğerinden daha iyi veya daha kötü olup olmadığına karar vermenin hiçbir yolu olamayacağını savunuyorlar. Ayrıca, ahlaki göreliliğin belirli bir kültür veya toplumdaki ahlaksız uygulamaları eleştirmeyi veya bunlara meydan okumayı zorlaştırdığını da iddia ederler.
Ahlaki Rölativizmin Çeşitleri ve Kullandıkları Yöntemler
Kültürel Görelilik(Cultural Relativism): Bu belki de ahlaki göreliliğin en iyi bilinen versiyonudur. Ahlaki standartların ve değerlerin içinde bulundukları kültür veya toplum tarafından belirlendiğini savunur. Bu görüşe göre doğru ya da yanlış olarak kabul edilen şey, herhangi bir evrensel ya da nesnel standart tarafından belirlenmez, bunun yerine belirli bir kültürün gelenek, görenek ve inançları tarafından şekillendirilir. Örneğin, bazı kültürlerde çok eşlilik veya görücü usulü evlilikler kabul edilebilirken, diğerlerinde ahlaki açıdan yanlış kabul edilir.
Bireysel Rölativizm(Individual Relatisim): Ahlaki rölativizmin bu versiyonu, ahlaki
standartların ve değerlerin onları tutan bireye göre olduğunu savunur. Bu görüşe göre neyin doğru neyin yanlış olduğu herhangi bir nesnel standart veya kültürel gelenek tarafından belirlenmez, bunun yerine bireyin kendi kişisel inanç, duygu ve arzularına dayanır. Örneğin, bireysel bir rölativist, kendi çıkarlarına hizmet ediyorsa, yalan söylemenin, aldatmanın veya çalmanın ahlaki olarak kabul edilebilir olduğunu iddia edebilir.
Gelenekçilik(Conventionalism): Ahlaki göreceliliğin bu versiyonu, ahlaki standartların ve değerlerin, insanların yaptığı sözleşmeler veya anlaşmalar tarafından belirlendiğini savunur. Bu görüşe göre doğru ya da yanlış olarak kabul edilen şey, herhangi bir nesnel ya da evrensel gerçeğe dayanmaz, bunun yerine insanların bir toplum ya da kültür olarak kabul ettiklerine dayanır. trafik yasaları, insanların üzerinde anlaşmaya vardığı bir sözleşmedir ve yolda neyin güvenli ve sorumlu davranış olarak kabul edildiğini belirler.
Tarihsel Görelilik(Historical Relativism): Ahlaki göreliliğin bu versiyonu, ahlaki standartların ve değerlerin var oldukları tarihsel döneme göre olduğunu savunur. Bu görüşe göre doğru veya yanlış olarak kabul edilen şey, herhangi bir nesnel veya evrensel gerçeğe dayanmaz, bunun yerine belirli bir tarihsel dönemde yaygın olan inanç ve değerlere dayanır. Örneğin, antik Yunanistan'ın ahlaki değerleri ve inançları, günümüz Batı toplumlarınınkinden farklıydı.
Duyguculuk(Emotivism): Ahlaki göreceliliğin bu versiyonu, ahlaki ifadelerin gerçeklerin ifadeleri olmadığını, bunun yerine duygu veya tutumun ifadeleri olduğunu savunur. Bu görüşe göre, ahlaki yargılar herhangi bir nesnel veya evrensel standarda dayanmaz, bunun yerine insanların belirli bir eylem veya davranış hakkında nasıl hissettiklerine dayanır. Örneğin, bir duygucu, "yalan söylemek yanlıştır" sözünün bir olgu ifadesi olmadığını, bunun yerine bir onaylamama veya kınama ifadesi olduğunu söyleyebilir. Ahlakın doğasına ve etik yargıların temeline yaklaşımlarında farklılık gösteren ahlaki göreceliliğin farklı versiyonları vardır. Bu versiyonları sıralayacak olursak:
Ortaya Norm Koyan Ahlak Nasıl Hüküm Verir?
Sonuççuluk (Consequentialism): Sonuççu teoriler, eylemlerin ahlaki açıdan doğru ya da yanlış olup olmadığını belirlemede sonuçlarına odaklanır. Sonuççuluğa göre, bir eylem, en fazla sayıda insan için en büyük mutluluk veya refah gibi en iyi genel sonuçlara yol açıyorsa ahlaki olarak doğrudur.
Deontolojik Etik (Deontological Ethics): Deontolojik teoriler, eylemlerinin sonuçlarına bakılmaksızın bireylerin ahlaki görev veya yükümlülüklerini vurgular. Deontolojik etiğe göre, sonuçları ne olursa olsun bazı eylemler doğası gereği doğru veya yanlıştır. Örneğin, iyi sonuçları olsa bile yalan söylemek ya da öldürmek yanlıştır.
Erdem Etiği (Virtue Ethics): Erdem etiği, dürüstlük, şefkat ve cesaret gibi iyi ahlaki karakter özellikleri veya erdemler geliştirmeye odaklanır. Erdem etiğine göre iyi insan olmak, bir dizi kurala uymaktan daha önemlidir ve etik davranış, doğru alışkanlıklar ve eğilimler geliştirme meselesidir.
Bakım Etiği (Care Ethics): Bakım etiği, bakım ilişkilerinin ve çocuklar, yaşlılar ve hastalar gibi savunmasız bireylerin esenliğinin önemini vurgular. Bakım etiğine göre etik davranış, başkalarıyla ilgilenmeyi ve ilişkilerde bireylerin karşılıklı bağımlılığını kabul etmeyi içerir.
Normatif etik, insanların nasıl davranması gerektiğini ve davranışlarına hangi ilkelerin rehberlik etmesi gerektiğini inceleyen bir felsefe dalıdır. Normatif etik teoriler, bireylerin ve toplumların neyin ahlaki olarak doğru neyin yanlış olduğunu belirlemesine yardımcı olmak için ahlaki karar verme için ilkeler veya kılavuzlar sağlamayı amaçlar.
Her biri etik davranış için farklı bir dizi kural veya ilke sunan birkaç farklı normatif etik teori türü vardır. İşte birkaç örnek: Bu tür normatif etik teorilerin her biri, etik davranış için farklı bir dizi kural veya ilke sunar. Bununla birlikte, bireylerin ve toplumların ahlaki değerlere ve ilkelere göre yaşamalarına yardımcı olmak için ahlaki karar verme konusunda rehberlik sağlama amacını paylaşırlar.
Ahlaki Rölativizme Yöneltilen Eleştiriler
Tutarsızlık sorunu: Ahlaki görecelik, farklı ahlaki kodların ve değerlerin eşit derecede geçerli olduğunu ve doğru ya da yanlış olarak yargılanamayacağını savunur. Ancak bu, kişinin kendi ahlaki inançlarıyla çelişse bile başkalarının ahlaki inançlarını ve uygulamalarını eleştiremeyeceği veya kınayamayacağı anlamına geldiğinden tutarsızlık sorununa yol açar.
Ahlaki ilerleme sorunu: Ahlaki görecelik, tüm ahlaki inançların eşit derecede geçerli olduğunu ve iyileştirilemeyeceğini öne sürdüğü için ahlaki ilerleme için bir çerçeve sağlamaz. Bu, ahlaki yargılarda bulunmayı veya ahlaki gelişim için çabalamayı zorlaştırır.
Ahlaki sorumluluk sorunu: Ahlaki görecelik, bireylerin sorumlu tutulabileceği hiçbir nesnel ahlaki standart olmadığını ima eder. Bu, bireylerin eylemlerinden nasıl sorumlu tutulacağı veya onlar hakkında ahlaki yargılarda bulunulacağıyla ilgili soruları gündeme getiriyor.
Kültürel emperyalizm sorunu: Ahlaki görecelik, kadın sünneti veya çocuk evliliği gibi zararlı kültürel uygulamaları, bunların belirli toplumlarda kültürel olarak kabul edilebilir olduğunu öne sürerek haklı çıkarmak için kullanılabilir. Bu, zararlı uygulamaların devam etmesine yol açabilir ve bir tür kültürel emperyalizm olarak görülebilir.
Ahlaki motivasyon sorunu: Ahlaki görecelik, tüm ahlaki inançların eşit derecede geçerli olduğunu ve doğru ile yanlışı belirlemek için nesnel bir standart olmadığını öne sürdüğü için ahlaki motivasyon için güçlü bir temel sağlamaz. Bu, bireylerin ahlaki ilkelere uygun hareket etmelerini motive etmeyi zorlaştırabilir. Doğal olarak ahlaki rölativizme yöneltilen pek çok eleştiri bulunmaktadır. Bunları şu şekilde belirtebiliriz:
Ahlaki göreciliğe yönelik eleştiriler, ahlaki yargılarda bulunma, ahlaki ilerleme, ahlaki sorumluluk, kültürel emperyalizmden kaçınma ve ahlaki motivasyon için bir çerçeve sağlamada sorunlu olabileceğini öne sürüyor. Ahlaki rölativizm temel bir dayanak noktası belirlemekten yoksun olup, hümanizm akımının
yaygın kullanımına destek oluyor. Dayanak noktası olmayan bir düşünce de omurgasız bir düşünce yapısı olarak karşımıza çıkıyor. Ahlaki bir düşünce olarak toplumun sorunlarına cevap verebilecek yetkinlikten de yoksun hale geliyor.
Baghramian, Maria and J. Adam Carter, "Relativism", The Stanford
Encyclopedia of Philosophy (Spring 2022 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL
= <https://plato.stanford.edu/archives/spr2022/entries/relativism/>.
Gert, Bernard and Joshua Gert, "The Definition of Morality", The Stanford
Encyclopedia of Philosophy (Fall 2020 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL =
<https://plato.stanford.edu/archives/fall2020/entries/morality-definition/>.
Gowans, Chris, "Moral Relativism", The Stanford Encyclopedia of Philosophy
(Spring 2021 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL =
<https://plato.stanford.edu/archives/spr2021/entries/moral-relativism/>.
Kılıç, Recep. Ahlakın Dini Temeli. Ankara:Türkiye Diyanet Vakfı
Yayınları,2009.
Westacott, Emrys, "Moral Relativism", Internet Encyclopedia of Philosophy ,
URL=<https://iep.utm.edu/moralre/#:~:
text=Critics%20claim%20that%20relativists%20typically,if%20it%20is%20
to%20flourish.>.