Tahir el-Cezairi

• Tahir el-Cezairi, ailesi ile birlikte Şam’a gelip burayı ikinci vatanı olarak benimseyen ve entelektüel muhitleri derinden etkileyen bir şahsiyettir.
• Eğitim alanındaki çalışmalarıyla öne çıkmıştır;
• İlkokul seviyesinden başlamak üzere eğitim sistemine kurduğu okullar ve müfredatla yenilikler getirmiştir.
• Özellikle Mithat Paşanın valiliği sırasında kendisine önemli görevler verilmiştir.
• Kütüphanecilik alanında da önemli katkılarda bulunmuştur;
• İnşa ettiği kütüphaneler üzerinden 19. Yy. sonları ve 20. Yy. başlarında Suriye'nin ilim ve fikir hayatı üzerinde etkiler meydana getirmiştir.
• Aksiyoner kişiliğiyle dönemin önde gelen ve her kesimine mensup insanlarla etkileşime geçmiştir;
• Çok yönlü ve etkileşime açık bir kişiliktir.
• Bu yönüyle muhafazakar kesim tarafından ağır eleştirilere maruz kalmıştır.
• İslami bilimlerin yanı sıra Arap dili ve edebiyatı, tarih, arkeoloji, matematik ve astronomi gibi ilimlerle de iştigal etmiştir.
• Türkçe, Farsça, Fransızca, Süryanice, İbranice, Habeşce ve Berberice gibi birden çok dili bilmekte idi.
• Döneminin münevver muhiti ile temas halinde olmuştur.
• Oryantalistlerle de teması bulunan el-Cezairi, bu şahıslarla özel dostluklar oluşturmuş ve uzun müzakereler yapmıştır.
• Kültür ve eğitim alanındaki ıslahatçılığı ile öne çıkmıştır.
• Bir nazariyatçı değildir, savunduğu fikirleri, kurduğu müesseseler üzerinden gerçekleştirmeye ve yaygınlaştırmaya gayret göstermiştir.
• Şam Zahiriye kütüphanesinin oluşturulmasında bütünüyle el-Cezairi'nin uhdesine verilmiştir.
• Cemiyetçi bir şahsiyettir.
• Sadece cami ve medreseler gibi geleneksek yapılar içinde kalmamış, özel gruplarla bir araya gelerek ilim halkaları oluşturmuştur.
• Onun ders halkalarında bulunan Refik el-Azm, Selim el-Buhari, Muhammed Ali Müslim, Cemaleddin Kasımi, Abdurrezzak el-Baytar, Muhammed Kürt Ali, Hayreddin ez-Zirikli, Cemil el-Azm, Abdülhamîd ez-Zehrâvî, Şükrü el-Asîlî, Selim el-Cezâirî gibi bölge tarihinde etkili olan pek çok alim bulunmaktadır.
• El-Cezairi, politik, düşünsel ve felsefi yönleri bulunan bir şahsiyettir. Ancak onun temelde esas vurgusu Hadis ilminedir. Hadis ilminde yaşanan durgunluğu/donukluğu aşmak suretiyle İslam düşüncesinde yenileşme olacağını düşünmektedir.
• El-Cezairi, selefi yaklaşım ile modern akılcı yaklaşımı sentezleyen eklektik bir duruşa sahiptir.
• Eserlerinde Tevcih ve Nazar mefhumu öne çıkmaktadır. Onun hadis usulü konusuna dikkat çekmek istediği görülmektedir.
• Ona göre İslam dünyasında temel sorun düşüncenin donuklaşması, taklidin egemen olması, bidatlerin yaygınlaşması ve içtihat kapısının kapatılmasıdır.
• El-Cezairi, yapısal reformun dinin asıllarına dönmekle gerçekleşeceğini iddia eder. Dolayısıyla taassuptan ve taklitten uzak bir biçimde sahih rivayetlere dönmek gerektiğini düşünüyor.
• Ona göre hadis ilminde yapısal bir reform gerçekleştirilerek diğer İslam bilimlerin de yenileşmeler söz konusu olabilir.
• Tarihi doğru anlayabilmek için Hadis usulünde bir yenileşmeye ihtiyaç vardır.
• Onun eserlerinde İbn Teymiyye , İbn Kayyım , İbn Kudame , İbn Hacer ve Zehebi gibi selefi anlayışa yakın isimlerden çokça iktibaslar bulunmaktadır. Ayrıca usul-i fıkıh eserlerini de kaynak olarak kullanmıştır.
• El-Cezairi, dirayetü’l-hadis üzerinde önemle durmuş ve bu mefhumu derinleştirmeye çalışmıştır.
• Dirayetü’l-hadisin nasıl olması gerektiğine dair mülahazalarda bulunmuştur. hadislerin sıhhati meselesini de usulcülerin bakış açısına göre değerlendirmiştir.

Reşid Rıza;

• Suriye- Mısır-Lübnan hattında düşünsel, fikri ve politik aksiyonu ile karşımıza çıkan önemli bir figürdür.
• Lübnan da yetişmiş, erken yaşlardan itibaren klasik ilimlerle meşgul olmuş ve bölgedeki modern okulları tecrübe etmiştir.
• Osmanlı Türkçesi, Fransızca ve Arapça eğitim veren okullarla temas kurmuş sorgulama ve arayış içindedir.
• Başlangıçta Gazali’den derin etkiler taşıyan mistik- tasavvufi bir arayış içinde olduğu görülmektedir.
• Daha sonra el-medresetü’l-vataniyye çevrelerinden etkilenen ama özellikle hadis alanında Mahmud en-Neşşavi gibi şahısların etkisi altında kalmıştır.
• İlerleyen süreçte ise Afgani ve Abduh ekolüne ilgi duymaya başlamış ve Abduh’un öğrencisi olmuştur.
• Abduh’un vefatından sonra ise bulunduğu muhit başta olmak üzere Mısır, Balkanlar, Kazan, Hint-Alt kıtası ve Endonezya olmak üzere çoğu bölgede fikirleri, öğrencileri ve yayınları aracılığıyla etkiler meydana getirmiştir.
• Selefi nosyonu benimsemiş ve yenilikçi akılcı geleneği sentezleyen bir anlayış benimsemiştir.
• Reşid Rıza’nın siyasi, fikri, ideolojik, eğitsel ve basın üzerinden yaptığı faaliyetlerin temel referansı ise Hadis disiplinidir.
• Onun yetiştirdiği öğrenciler arasından özellikle yeni hadis kaynaklarının neşredilmesine öncülük edenler çıkmıştır.
• Bunun yanı sıra yeni hadis tartışmalarında taraf olan ve ekolleşen şahsiyetler de bulunmaktadır.